DEN HAAG - Nepnieuws, polarisatie, de nog steeds groeiende kloof tussen burgers en de politiek. Het zijn problemen die niet met een druk op de knop op te lossen zijn. Daarover zijn de aanwezigen bij de eerste editie van Het Verhaal van Lokaal op 12 november het wel eens. Dat geldt ook voor een van de belangrijkste conclusies van de dag: “De lokale democratie heeft onafhankelijke journalistiek nodig ter controle van gemeentebestuurders.”
Het zijn de woorden van Pieter Jeroense, verantwoordelijk voor lokale democratie bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Het thema van de dag is niet voor niks: Van de straat naar de raad. In verschillende sessies bediscussiëren journalisten en bestuurders van lokale omroepen, gemeentebestuurders en beleidsambtenaren de rol van de lokale omroep voor de lokale democratie.
Controle macht moet lokaal
Jeroense is een van de sprekers die de discussie aanjaagt. Hij sluit naadloos aan bij de boodschap van Marc Visch, directeur-bestuurder van de NLPO en de organisator van de dag. Want ook Visch ziet die bedreiging voor de lokale democratie. “Kijk naar roep om meer woningen. Dat is een landelijke visie, maar die opdracht komt terecht bij gemeenten. Daar wordt gebouwd.” De controle van de macht is daar nodig, betoogt hij. Bij dit onderwerp, omdat raadsleden en wethouders de druk voelen van projectontwikkelaars, om maar een voorbeeld te geven, maar ook bij andere onderwerpen als jeugdzorg. De grotere taak van de gemeenten verhoudt zich niet tot de kracht van lokale media, want is nog steeds afnemend, weet Visch: “Kranten en huis-en-huisbladen trekken zich nog steeds terug.”
Ook lokale omroepen kunnen in veel gevallen nog niet echt een vuist maken. Voor de omroepen ligt daar een kans, maar ook een wettelijke opdracht. Uitvoering daarvan is echter makkelijker gezegd dan gedaan, onderstrepen meerdere sprekers deze dag. Het probleem is helder. De financiering, die is teveel gericht op incidentele vergoedingen, waar structurele financiering nodig is, betoogt de Groningse hoogleraar Journalistieke Cultuur en Media Marcel Broersma. “Mensen willen continuïteit en diepgang, dat is lastig te bereiken als de basis niet op orde is.”
Volwassen lokaal mediabeleid nodig
In Jeroense (VNG) heeft Broersma een medestander. “De rijksoverheid is mede verantwoordelijk om die journalistiek mogelijk te maken, ook financieel.” De VNG pleit voor structureel 30 miljoen euro. Al zou financiering niet alleen van het Rijk moeten hoeven komen, aldus Jeroense. “Mijn oproep aan gemeenten is om lokale journalistiek niet als sluitpost te beschouwen, maar een volwassen lokaal mediabeleid in te richten.”
Dat beleid moet gericht zijn op onafhankelijke journalistiek. Evert Cuijpers, directeur van Omroep Venlo, verwoordt het later deze middag kernachtig: “Als je niet bereid bent je eigen tegenmacht te organiseren, dan is dat het failliet van de democratie”, citeert hij uit een gesprek dat hij onlangs had met demissionair minister Arie Slob. “Daar ben ik het hartstochtelijk mee eens.” Jeroense: “Dat onderscheid ons van sommige andere landen.”
De deze zomer aangetreden directeur media Youssef Louakili van het ministerie van OCW benadrukt het belang van lokale media. “Het is de taak van lokale media om lokale thema’s aan te snijden die mensen raken. Kijk zelf eens waar je langs scrollt of swipet, hoeveel van die onderwerpen gaan over wat er in je gemeente afspeelt? Dat is meer dan je denkt.” Of daarvoor al meteen extra geld komt, dat kan Louakili niet toezeggen. “Dat is aan de politiek. Wat ik wel kan toezeggen is dat ik het pleidooi voor lokale media van harte ondersteun en blijf steunen.”
Meer vertrouwen in lokale journalistiek
De steun voor lokale journalistiek is hard nodig, betoogt Jeroense. “Zonder professionele journalistiek om feiten te controleren en te duiden, ontstaat volop ruimte voor wantrouwen, polarisatie en desinformatie.” Dat raakt ook de journalistiek, stelt de Leidse wethouder Yvonne van Delft (cultuur). “Word je wel vertrouwd als journalist?”, vraagt ze zich af. Zeker wel, antwoordt Visch: “Uit onderzoek blijkt dat hoe dichterbij een medium bij een inwoner staat, hoe meer vertrouwen er is.”
Meer geld is er nodig voor de lokale journalistiek bij sterke streekomroepen. Daarover is iedereen het deze middag eens. Maar waarom moet dat geld van de overheid komen? Visch is daar helder over: “Wij, de lokale omroepen, zijn de derde laag in het publieke bestel, zo is dat georganiseerd.” En bij de wettelijke verplichtingen hoort dito financiering.
Abonnementsgelden zouden een andere financieringsbron kunnen zijn. Broersma geeft aan dat dit niet eenvoudig is. “Er is een duidelijke paradox tussen het belang dat we hechten aan nieuws en wat we er voor over hebben. Voor nationaal nieuws is dat er nog wel, maar voor lokaal nieuws is dat lastig.” Voor afdoende reclame-inkomsten geldt hetzelfde: “De schaal is beperkend.”
Streekvorming
De landelijke politiek heeft aangestuurd op streekvorming van lokale omroepen, gesteund door de NLPO. Daarmee zou de stap naar professionalisering gezet moeten worden, ook voor de journalistiek. Onderzoek van de Kwink Groep, deze dag gepresenteerd, bevestigt dat beeld voor een deel. Omroepen worden efficiënter, hebben verhoudingsgewijs ook wat meer middelen. “Maar streekvorming alleen is niet voldoende voor het behalen van kwaliteitscriteria”, stelt onderzoekster Janine Mulder. Haar conclusie, ook op basis van een reeks aan voorgaande onderzoeken: “Het grootste knelpunt is de beperkte financiering van de lokale publieke omroep.” Het advies aan gemeenten: “Denk goed na wat je wilt met de lokale publieke omroep, zonder dat je de onafhankelijkheid beïnvloedt.”
Journalistiek dwingt tot zelfreflectie
Hoogleraar Broersma benadrukt de noodzaak van lokale dagelijkse journalistiek: “Het is belangrijk dat de lokale journalistiek van dag tot dag gebeurt. Dat de wethouder een paar keer in de week vragen krijgt. Dat nodig uit tot zelfreflectie. De basis moet op orde zijn, dan volgt daaruit onderzoeksjournalistiek.” Pieter Jeroense (VNG) merkte het ook in zijn eerdere functies, als gemeentesecretaris in Alphen aan de Rijn en woordvoerder in Leiden. “Wat er in de media verschijnt, is dagelijks onderwerp van gesprek aan de collegetafel.”
Lokale journalistiek is van belang voor de gemeenschapszin, stelt Broersma. “Het biedt een lokaal referentiekader, maakt het gesprek mogelijk over onderwerpen die dichtbij zijn en zorgt daarmee voor betrokkenheid.” Ook bij de politiek. De maatschappelijke relevantie van een omroep is groot, geeft hij aan. Voor omroepbestuurders is dat niks nieuws. “Maar hoe toon je dat aan?”, is de vraag die Vijay Gangadin van adviesbureau Aethiqs stelde aan de omroepmensen. “En dan bleef het stil.”
Maatschappelijke relevantie
Gangadin sprak zestig mensen bij - maar vooral rondom - twintig omroepen. Zijn onderzoek levert twee belangrijke antwoorden op. Namelijk het antwoord op die vraag, zijn lokale omroepen maatschappelijk relevant? “Ja.” En het antwoord op de vraag: Hoe toon je dat aan. Gangadin ontwikkelde hiervoor een model, dat later ter beschikking gesteld wordt aan de omroepen. De kern van het model: “Ben je als omroep in staat om beweging te creëren? Dat is meetbaar, je kunt zien hoe mensen over een onderwerp praten en over jouw omroep. Dat maakt duidelijk dat je maatschappelijke relevant bent.”
Daarbij gaat het onder meer over een wethouder die zijn mening bijstelt, maar ook over andere zaken. Omroepdirecteur Cuijpers geeft een voorbeeld uit Venlo: “Naar aanleiding van seksueel overschrijdend gedrag in het verenigingsleven hielden we een enquête onder sportverenigingen met de vraag of ze hiervoor beleid hadden. het antwoord was schrikbarend, er was geen actie en beleid. Een jaar, toen we weer een enquête hielden, bleek dat 40% van de verenigingen wel actie had ondernomen.”
‘Praat met mensen op de straat’
Dat goede lokale journalistiek ertoe doet, dat is ook voor Sjors Fröhlich, burgemeester van Vijfheerenlanden helder. Dat kan ook haast niet anders, gezien zijn vorige leven als journalist en hoofdredacteur van BNR. “Lokale media spelen een belangrijke rol, kunnen onderwerpen op de agenda zetten”, zegt hij in een paneldiscussie over de rol van lokale media bij het versterken van de band tussen politiek en burger. Controle van de macht en de politiek is een kant van het verhaal, geeft hij aan. De andere kant: “Ga met de mensen praten, beperk je niet tot alleen het verslaan van de raadsvergadering. Die mening van ome Jan is belangrijk. Vraag wat mensen ervan vinden, ga daarmee aan de slag.”
Om die taak goed uit te voeren, is geld nodig en moet meer geïnvesteerd worden in de lokale omroep - een terugkerende conclusie uit alle hoeken deze dag. Die conclusie delen de panelleden deze middag dus ook. Ziet Fröhlich de mogelijkheid tot extra financiering van de lokale omroep in zijn gemeentebegroting? Dat dan weer niet. “Een verzoek voor ondersteuning van iemand vanuit de wmo, gaat voor”, geeft hij als voorbeeld.
Risico pilots
De blik richt zich vervolgens in eerste instantie op D66-mediawoordvoerder Jorien Wuite. Zij kan zich vinden in de roep om betere financiering. “Het risico van tijdelijke oplossingen en pilots is dat dat mensen niet kiezen voor het vak”, ziet ze. Het signaal dat zij afgeeft in haar partij en de kamer: “Het is belangrijk om incidenteel geld om te zetten naar structureel.”
En de grote techbedrijven, die veel advertentiegelden naar zich toe trekken, moeten die niet bijdragen? Die nemen hun verantwoordelijkheid wel degelijk, stelt Arjen El Fassed van Google. Bijvoorbeeld in de vorm van gratis opleidingen en innovatieregelingen. “Daar laten media-organisaties nu veel geld liggen.” En de concurrentie met media op de advertentiemarkt? Bij Google Nieuws staan geen advertenties, betoogt El Fassed: “Onze verdiensten zitten bij advertenties rond bijvoorbeeld de zoekvraag naar schoenen.” Hij wijst op de verschuiving van reclamegeld naar sites voor banen en huizen, zoals Funda. “Die advertenties stonden vroeger in de krant.”
Coalitie voor het vrije woord
Sterke lokale media en lokale omroepen zijn een must voor inwoners én voor de lokale overheid, vat NLPO-directeur Marc Visch de dag samen: “Een goed geïnformeerde inwoner, is ook betrokken en is daardoor actiever.” De oplossing voor een goede lokale omroep moet vanuit alle partijen komen, betoogt Pieter Jeroense eerder op de dag. Hij doet een oproep voor een Coalitie voor het Lokale Vrije Woord. “Bestaande uit onder meer lokale omroepen, schrijvende pers, webmedia en vertegenwoordigers van de overheid.”
Het slot van de dag is voor voorzitter Suse van Kleef. “Ik hoop dat het niet bij mooie woorden blijft, maar dat die woorden omgezet worden in daden.”
Foto's: Jan Buteijn
Over de conferentie Het Verhaal van Lokaal
De lokale omroepsector staat volop in de aandacht. En dat is niet zo vreemd: overal in Nederland verdient de democratie immers onafhankelijke media en journalistiek. De lokale omroepen geven daar als geen ander vorm aan. Naast de lokale nieuwsverslaggeving en controle van het lokale bestuur zijn ook de functies informatie, cultuur en educatie en de verbinding in de samenleving steeds relevanter.
Het Verhaal van Lokaal stelt ieder jaar een thema centraal dat raakt aan de lokale omroep en de lokale journalistiek. Een dag voor vertegenwoordigers van gemeenten (lokale bestuurders en beleidsambtenaren) en andere overheden, journalistiek en wetenschap om elkaar te ontmoeten en met elkaar in gesprek te gaan over de stand van zaken van de lokale journalistiek, met relevante en actuele (beleids)thema’s die lokaal spelen maar ook landelijk zeer relevant zijn.
Wilt u op de hoogte blijven? Stuur dan een e-mail naar hetverhaalvanlokaal@nlpo.nl
